Μετάφραση-Απόδοση: Κώστας Βασιλιάγκος
Ρωτήστε οποιονδήποτε χορευτή: Δέκα χρόνια παρουσίας στον εξαντλητικό κόσμο του μπαλέτου μπορεί να είναι μια ζωή και ο "Μαύρος Κύκνος" του Ντάρεν Αρονόφσκι σίγουρα αρχίζει να δείχνει την ηλικία του. Για κάποιους, η ταινία αυτή είναι μια χρονοκάψουλα από μια αρχαία εποχή της ιστορίας του χορού, όταν ο μισογυνισμός και η σεξουαλική εκμετάλλευση ήταν ανεξέλεγκτα. Ωστόσο, το Black Swan εξακολουθεί για τις χορεύτριες να μοιάζει με έναν καθρέφτη που θα προτιμούσαν να κάνουν χίλια κομμάτια - καθώς αντανακλά μια άβολη πραγματικότητα που είναι πολύ κοντά σε ένα σκάνδαλο που συγκλόνισε το θρυλικό New York City Ballet χρόνια αργότερα και στο οποίο θα αναφερθούμε πιο κάτω.
Το 2010, την χρονιά που προβλήθηκε η ταινία, ο κόσμος του μπαλέτου ξέσπασε όταν ο Black Swan έδωσε μια μαχαιριά στην τέλεια εικόνα της ζωής μιας μπαλαρίνας όπως την παρουσιάζουν τα media. Αν και η ταινία πήρε εξαιρετικές κριτικές κερδίζοντας πολλές υποψηφιότητες για Όσκαρ, με την Natalie Portman να παίρνει το βραβείο της Καλύτερης Ηθοποιού, η Tamara Rojo, μπαλαρίνα στο Royal Ballet, είπε στο The Guardian ότι το Black Swan "είναι μια πολύ βαρετή ταινία, που παρουσιάζει ένα σύνολο από κλισέ για το μπαλέτο". Άλλες χορεύτριες, όπως η Ashley Bouder του New York City Ballet, βρήκαν βαθύτερες αλήθειες στην ταινία. Όπως είπε στο Huffpost, "Στη χειρότερη περίπτωση, η ταινία είναι ένα σύνολο από υπερβολικά κλισέ. Αλλά στην καλύτερη περίπτωση, όπως το βλέπω εγώ, η ταινία είναι μια παρουσίαση πραγματικών ζητημάτων που φτάνουν σε ακραίο σημείο προκειμένου να επισημάνουν κάτι συγκεκριμένο."
Παρόλο που συμφωνεί ότι η ταινία είναι μια έντονα μαξιμαλιστική απεικόνιση της καθημερινής ζωής μιας χορεύτριας, η Michele Gifford, χορεύτρια του NYCB από το 1988 έως το 2000, λέει πως στην ταινία «υπάρχει μια προσέγγιση της αλήθειας» στην περιγραφή του τι συμβαίνει παρασκηνιακά.
Η Gifford λέει πως μία από τις πτυχές της ταινίας Black Swan που περνάει στον παραλογισμό, είναι η υπερσεξουαλική παρουσίαση του χορού. Στα μέσα της ταινίας, ο καλλιτεχνικός διευθυντής Τόμας (Βίνσεντ Κάσελ) κοιτάζοντας τη Νίνα (Πόρτμαν) καθώς προβάρει την χορογραφία για τον Μαύρο Κύκνο, ρωτά έναν άνδρα χορευτή: «Ειλικρινά, θα πηδούσες αυτό το κορίτσι; (Honestly, would you fuck this girl?)». Ο χορευτής γελάει περιφρονητικά. Και η Νίνα σωριάζεται από ντροπή..
Αλλά στο μπαλέτο Swan Lake, ο Μαύρος Κύκνος «δεν είναι σεξουαλικός χαρακτήρας», λέει η Gifford. «Νομίζω ότι ξέρει ακριβώς ποια είναι. Δεν υπάρχει αμφιβολία. Δεν υπάρχει αμφισβήτηση.» Η Gifford λέει ότι εάν δίδασκε τη Λίμνη των Κύκνων, «θα έλεγα σε κάποιον να μην προσπαθήσει να είναι σέξι. Αυτό είναι γελοίο».
«Ήθελα απλώς να φύγω», λέει η Sara Mearns, όταν θυμάται το βράδυ που παρακολούθησε το Black Swan στο σινεμά. Όπως και η Νίνα, έτσι και η Mearns είναι βασική χορεύτρια στο μπαλέτο της Νέας Υόρκης. Λέει πως «Όλα όσα ζούσε ήταν εντελώς λανθασμένα και αντίθετα από όσα είχα περάσει εγώ και αυτά που νομίζω ότι περνάει κάθε μπαλαρίνα».
Σε όλη την ταινία, ο χαρακτήρας Τόμας επαινεί τη μεσογειακή σεξουαλικότητα του Μαύρου Κύκνου, παρενοχλώντας τη Νίνα για να χαλαρώσει και να ζήσει στην άγρια πλευρά - μέσα και έξω από την πρόβα. Αυτό που ο φαινομενικά θεός σκηνοθέτης δεν αναφέρει ποτέ, είναι ότι στη Λίμνη των Κύκνων, ο Μαύρος Κύκνος δεν είναι ο κυβερνήτης της μοίρας του. Ακριβώς όπως ο Τόμας μεταλλάσσει τη Νίνα σε μικρή πριγκίπισσα του, η θεατρική έκδοση του Μαύρου Κύκνου έρχεται σε επαφή με τον μάγο Ρόμπαρτ, τον άνθρωπο που δημιούργησε την κατάρα του.
Ο μάγος Ρόμπαρτ «την έχει χρησιμοποιήσει και χειραγωγεί αυτές τις γυναίκες για να φαίνονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο και δείχνει τον Κύκνο σαν κούκλα από κουκλοθέατρο», λέει η Τζέσικα Ζέλερ, συγγραφέας του βιβλίου Shapes of American Ballet: Teacher and Training Before Balanchine. «Υπάρχει η εντύπωση ότι τα πάντα είναι ειδωμένα από την προοπτική ενός άνδρα».
H Jessica Zeller λέει ότι ο Μαύρος Κύκνος είναι ένα λείψανο μιας εποχής που οι μπαλαρίνες ήταν χωρίς φωνή- όταν, όπως και οι κύκνοι της Λίμνης των Κύκνων, το μπαλέτο παγιδεύτηκε κάτω από το ξόρκι της πατριαρχικής ηγεσίας. «Οι γυναίκες από μικρή ηλικία μαθαίνουν να σέβονται το μπαλέτο», λέει. «Κατά την εκπαίδευσή τους, δεν έχουν φωνή, δεν μιλούν. "
Πολλές χορεύτριες ανακάλυψαν αυτήν τη φωνή όταν, μόλις ένα μήνα μετά το σκάνδαλο του Χόλιγουντ το 2017, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του μπαλέτου της Νέας Υόρκης, Πίτερ Μαρτίνς, κατηγορήθηκε για σεξουαλική παρενόχληση και σωματική και λεκτική κακοποίηση χορευτριών - εντάσσοντας την κοινότητα του μπαλέτου στην επανάσταση του #MeToo. (#MeToo: αφορά τις καταγγελίες γυναικών για σεξουαλική παρενόχληση).
«Όταν ήμουν στο μπαλέτο της Νέας Υόρκης, προφανώς όλα τα πράγματα για τα οποία κατηγορείται ο Peter Martins όντως συνέβησαν», λέει η Michele Gifford. «Αυτή είναι η περίοδος που έζησα και εγώ. Νομίζω ότι είναι μια θλιβερή πραγματικότητα αυτού που όλοι είχαμε να αντιμετωπίσουμε».
Αν και ο Martins αρνείται κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς, αποσύρθηκε τον Ιανουάριο του 2018 μετά από πάνω από 35 χρόνια στην ηγεσία της NYCB, διχάζοντας τους χορευτές της ομάδας. Απαντώντας στην ανακοίνωση της αποχώρησης του Martins, η Ashley Bouder, κορυφαία μπαλαρίνα του NYCB, δημοσίευσε μια φωτογραφία στο Instagram από τη Natalie Portman, η οποία έγραφε εν μέρει, "Ο χρόνος τελείωσε για την ανεκτικότητα των διακρίσεων, της παρενόχλησης και της κακοποίησης. #TimesUp.”
Ομοίως, η Zeller λέει ότι η περίπτωση του Martins είναι προϊόν μιας πατριαρχικής αντίληψης στο NYCB - ξεκινώντας από τον ιδρυτή του μπαλέτου της ομάδας, George Balanchine. «Υπήρχε αυτή η πλευρά της ζωής του και των επιλογών του και των τρόπων λειτουργίας του γύρω από τις χορεύτριές του. Νομίζω ότι ο οποιοσδήποτε θα τον θεωρούσε μισογυνή», λέει. «Όταν οι άντρες σαν τον Martins μπαίνουν σε αυτή τη κυρίαρχη θέση, υπάρχει αλαζονεία σε αυτόν τον ρόλο και αυτό επειδή ο χώρος ιστορικά ένιωθε ότι χρειαζόταν ανθρώπους σαν αυτούς».
Ωστόσο, η Sara Mearns λέει ότι η διάκριση των φύλων στο μπαλέτο «έχει αλλάξει πολύ από τότε που προβλήθηκε το Black Swan. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, η ταινία συνολικά, είναι κάτι που δεν έχω ζήσει ποτέ στην καριέρα μου στο New York City Ballet». Στο Black Swan, η Νίνα κλαίει στο πάτωμα του στούντιο της πρόβας μετά από μια επίδειξη σεξουαλικής επιθετικότητας. «Απλώς είχα μια δύσκολη μέρα», λέει στην φίλη της χορεύτρια Λίλι (Μίλα Κουνίς). Η Λίλι ρωτά αστεία αν ο Τόμας "έπαιζε κάπως "άγρια". Αμέσως μετά, η Λίλι τον αποκαλεί κάθαρμα. Και η Νίνα απαντά: «Είναι καταπληκτικός».
Μια έκθεση του Dance Data Project διαπίστωσε ότι μόνο το 26% των έργων που εμφανίστηκαν την σεζόν 2019-2020 μεγάλων ομάδων μπαλέτου χορογραφήθηκαν από γυναίκες. Η πρόοδος του Μπαλέτου προς την ποικιλομορφία των φύλων και την ισότητα στην ηγεσία της ήταν αργή, λέει η Zeller, αλλά η αυξανόμενη ενδυνάμωση και ο ακτιβισμός μεταξύ των νέων χορευτών και χορευτριών από την εποχή του Black Swan παρουσιάζουν κάποια ελπίδα.
Η Zeller λέει ότι μέσα από την άνοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης την τελευταία δεκαετία, οι χορευτές μπορούν τελικά να μιλήσουν αληθινά στην εμπειρία τους αντί να κρύβονται πίσω από τη φωνή των ομάδων για τις οποίες εργάζονται. «Νομίζω ότι μια δεκαετία είναι αρκετός χρόνος για να γίνουν σημαντικές αλλαγές.»
Μετάφραση-Απόδοση: Κώστας Βασιλιάγκος
→ Πηγή