Από τις παραστάσεις των 20, 21, 23, 24 Δεκεμβρίου 2014, στο θέατρο Ολύμπια

Γενικά
Ο Καρυοθραύστης είναι ένα από τα κλασικά μεγάλα μπαλέτα του 19ου αιώνα. Πρόκειται για ένα κατ΄ εξοχήν διασκεδαστικό έργο, που δημιούργησαν οι μεγάλοι Μάριος Πετιπά, Λεβ Ιβάνωφ και Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι. Την τελευταία τριακονταετία έχει καθιερωθεί να το απολαμβάνουν οι γονείς μαζί με τα παιδιά τους, κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Πρόκειται κανονικά για ένα έργο κατάλληλο για μια οικογένεια, αφού η πλοκή του εκτυλίσσεται τα Χριστούγεννα και συνδυάζει υπέροχη μουσική, με απολαυστική χορογραφία.

Όμως πόσο κρίμα που στον Καρυοθραύστη της ΕΛΣ ο φίλος του μπαλέτου εκπλήσσεται δυσάρεστα; Ιδιαίτερα δε όταν οι λόγοι, όπως διαπιστώνει, είναι τρεις:

- Ενώ προσέρχεται να παρακολουθήσει ένα διασκεδαστικό μπαλέτο, έκπληκτος συναντά μια περιπέτεια με σκληρές σκηνές: απαγωγή της πριγκίπισσας, ομηρία της και τέλος μάχη για την απελευθέρωσή της, με τον φόνο του Ντροσσελμάγερ.
- Αντί για σπινθηροβόλες εκτελέσεις, παρακολουθεί ένα μπαλέτο που χορεύει για να διεκπεραιώσει την υποχρέωση της βραδιάς και δείχνει ιδιαίτερα γερασμένο, με την γενική έννοια του όρου.
- Ενώ περιμένει να απολαύσει τις δύσκολες και εντυπωσιακές χορευτικές φιγούρες του έργου, που παίζονται στα γκαλά και προκαλούν τον θαυμασμό για την εκτελεστική δεινότητα των χορευτών, διαπιστώνει ότι αυτές λείπουν.

Επειδή κάτι μας ώθησε να παρακολουθήσουμε 4 παραστάσεις και με τις 4 διανομές ρόλων, δεν διατηρούμε αμφιβολίες για τις διαπιστώσεις που θα εκθέσουμε.

Η μεταλλαγή του έργου
Σύμφωνα με την κλασική εκδοχή του έργου, το «σκληρότερο» στοιχείο του είναι, στο όνειρο της πρωταγωνίστριας, η ήπια μάχη των τεράστιων ποντικών εναντίον των μολυβένιων στρατιωτών, που έχουν ζωντανέψει και έχουν αρχηγό τους τον Καρυοθραύστη. Ουσιαστικά δηλαδή δεν υπάρχει σκληρότητα.

Όμως ποια ψυχή και ιδιαίτερα ποια παιδική ψυχή θα μείνει ατάραχη ενώπιον όλης αυτής της βίας που αναφέραμε, έστω και αν παρουσιάζεται σχετικά ήπια; Γι' αυτό κατά τη γνώμη μας το έργο δεν είναι καλό να το παρακολουθούν παιδιά κάτω των 13 και ιδιαίτερα κάτω των 10 ετών.

Εφόσον κάποιος καλλιτέχνης αισθάνεται την ανάγκη να δώσει κάτι νέο στο κοινό, δεν έχει παρά να κάνει ένα δικό του έργο, εξ αρχής. Διότι εδώ δεν πρόκειται για διασκευή. Μικρές διασκευές που σέβονται και δεν αλλάζουν τον χαρακτήρα ενός μπαλέτου είναι συνήθεις. Εν προκειμένω πρόκειται για μετάλλαξη της πλοκής, που ξεφεύγει από το πνεύμα των δημιουργών. Εκείνα δε τα στοιχεία που κρατά, δηλαδή την αρχική γιορτή, τους χορούς των χωρών και του τέλους, είναι επίσης μεταλλαγμένα.

Η γηρασμένη εικόνα του μπαλέτου
Δεν είναι καθόλου ευχάριστο για τον θεατή να παρακολουθεί ένα μπαλέτο που δείχνει εξασθενημένο από διάθεση, αλλά και από σωματικές ακόμα δυνάμεις. Η έλλειψη άνεσης στις κινήσεις, στην ευκαμψία και στις δύσκολες θέσεις ισορροπίας ήταν εμφανής. Το συχνό σήκωμα των ποδιών εμπρός, πάνω από το κεφάλι, καθώς και μερικά grand jetés δεν μπορούν να κρύψουν τις άλλες εκτελεστικές αδυναμίες ή και πιθανά χορογραφικά αδιέξοδα.

Εκτός των ανωτέρω υπάρχουν και κάποιες λεπτομέρειες που διανθίζουν την εικόνα της εγκατάλειψης – παραίτησης που παρουσίασε το μπαλέτο:

- Πρωταγωνιστές, απέδωσαν τους ρόλους χωρίς έμπνευση και τεχνική, ενώ ορισμένοι από αυτούς είχαν αποδώσει ικανοποιητικά τους ίδιους ρόλους, κατά στις περυσινές παραστάσεις. Γιατί τέτοια αλλαγή μέσα σε ένα χρόνο;
- Έμπειρες πρωταγωνίστριες δεν χόρεψαν τα fouettes στον τελικό χορό του ζευγαριού (coda).
- Μέλη του μπαλέτου εμφανίστηκαν με περιττά κιλά, που εμφανώς εμπόδιζαν την ευκινησία τους.
- Στον ρόλο της κινέζας εμφανίστηκε μπαλαρίνα με ξανθά μαλλιά. Κανείς δεν μερίμνησε για να φορέσει μαύρη περούκα;
- Έμπειρες πρωταγωνίστριες στέκονταν όρθιες σε άχαρη στάση κατά το μοίρασμα των δώρων, γύρω από το Χριστουγεννιάτικο δένδρο. Μόνον μία από τις τέσσερες έλαβε την συνήθη καλλίγραμμη πόζα των μπαλαρίνων, με στηριγμένο το πόδι πίσω, πάνω στην πουέντ. Το ίδιο παρατηρήσαμε και κατά τη διάρκεια των υποκλίσεων, στο τέλος του έργου.

ΟΙ Εξαιρέσεις
Ευτυχώς υπήρξαν και εξαιρέσεις από αυτή την απογοητευτική γενική εικόνα του μπαλέτου. Όμως από αυτές θα περιοριστούμε να εξάρουμε μόνον την απόδοση τριών νέων χορευτών.

Εν πρώτοις η Ελεάνα Ανδρεούδη, ήταν όντως απολαυστική τόσο ως πρωταγωνίστρια (σε μία παράσταση), όσο και σε άλλους ρόλους (σε τρεις παραστάσεις). Εξέπεμπε ενεργητικότητα, δύναμη, άνεση, ζωντάνια και είχε την τεχνική, ώστε να ξεφύγει από το συνολικό γήρας και να αποτελέσει όαση νεανικότητας. Η νέα αυτή μπαλαρίνα, που διαθέτει τον αέρα και τις ικανότητες πρώτης χορεύτριας, αποτελεί χρυσή ελπίδα για το μέλλον της ΕΛΣ.

Ωσαύτως δύο νέοι χορευτές, ο Στέλιος Κατωπόδης και ο Μάικλ Ντούλαν, άφησαν ελπιδοφόρες εντυπώσεις. Στο ρόλο των 2 φίλων του πρίγκιπα (σε δύο παραστάσεις) απέδωσαν εξαιρετικά. Η κίνησή τους ήταν άνετη και δυναμική, ενώ ο συντονισμός τους παραδειγματικά άψογος. Το ίδιο καλά απέδωσαν ο μεν Κατωπόδης στον ρώσικο, ο δε Ντούλαν στον ιταλικό χορό.

Ιδιαιτέρως αξίζει να αναφέρουμε, την προσωπική σφραγίδα ποιότητος που έβαλαν στην παράσταση η Ελεάνα Ανδρεούδη στους χορούς της πριγκίπισσας με τον πρίγκιπα, πριν το τέλος και ο Μάικλ Ντούλαν στον ιταλικό χορό.

Οι Ευθύνες
Για την απογοητευτική εμφάνιση του μπαλέτου είναι βέβαιο ότι οι τελευταίοι που ευθύνονται είναι οι χορευτές. Αυτοί αποτελούν τον τελευταίο, πιο ευάλωτο και πιο εκτεθειμένο κρίκο μιας αλυσίδας. Η λαϊκή σοφία λέει ότι από το κεφάλι βρωμάει το ψάρι.

Έτσι δεν έχουμε καμιά αμφιβολία ότι τις μέγιστες ευθύνες έχει η κορυφή της πυραμίδας της ΕΛΣ και στη συνέχεια αυτές διαχέονται προς τα κάτω για να φθάσουν στο τέλος στους χορευτές. Το γήρας, που έγινε φανερό στις παραστάσεις, ξεκινά από την διάθεση των καλλιτεχνών για να καταλήξει στη φυσική τους κατάσταση.

Η ηγεσία της ΕΛΣ οφείλει:
- Να εμπνέει τους καλλιτέχνες για δημιουργικότητα, εργατικότητα και να τους εμψυχώνει για να μην χαλαρώνουν τις προσπάθειές τους, ώστε να διατηρούν τη φυσική τους κατάσταση σε υψηλά επίπεδα.
- Να προστατεύει το κύρος του μπαλέτου και να αποτρέπει τους καλλιτέχνες, που δεν ευρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, να ανέβουν στη σκηνή και να εκτεθούν, σεβόμενη ταυτόχρονα το κοινό της.
- Να δίνει ευκαιρίες στα νέα ταλέντα του μπαλέτου και να τα προστατεύει, ώστε να μην επηρεάζονται από την σκουριά που φαίνεται ότι υπάρχει στα γρανάζια της ΕΛΣ και έχει επηρεάσει τους παλαιότερους.

Η χορογραφία
Όπως τονίσαμε από την αρχή η χορογραφία δεν εντυπωσίαζε. Απείχε πολύ από την κλασική, ακόμα και στους χορούς των διαφόρων χωρών. Ωστόσο απέδωσε τις συναισθηματικές καταστάσεις των πρωταγωνιστών, σύμφωνα με το νέο σενάριο του Ρενάτο Τζανέλλα. Επί πλέον με κάποιες εύστοχες σκηνές ελάφρυνε το συναίσθημα του κοινού από την αδρότητα του σεναρίου. Αναφέρουμε ενδεικτικά την κωμική διάθεση σε κάποια σημεία του έργου, άλλοτε με μεγαλύτερη (Ισπανικός χορός) και άλλοτε με μικρότερη (διακωμώδηση υπηρετών Νρόσσελμάγερ) επιτυχία. Επίσης αξίζει να σημειώσουμε τον πρωτότυπο Γαλλικό χορό με τα αλογάκια που θα ήταν απολαυστικότερος, αν οι χορευτές εκτελούσαν συντονισμένα.

Εν τούτοις ήταν μια ακόμη ατυχής επιλογή το ότι χόρεψε άνδρας ένα κομμάτι που ο Τσαϊκόφσκι συνέθεσε για κοπέλα, τη Ζαχαρένια νεράιδα. Μάλιστα, θέλοντας να τονίσει την ονειρική ατμόσφαιρα και την ευγένεια του χορού της, χρησιμοποίησε σε αυτό, ένα νέο τότε όργανο με γλυκύτατο ήχο, την τσελέστα.

Τα υπόλοιπα στοιχεία του έργου
Τα λιτά και καλαίσθητα σκηνικά, καθώς και τα εντυπωσιακά κοστούμια του Κρίστοφ Κρέμερ ήταν από τα δυνατά σημεία παράστασης. Με την αισθητική τους αρμονία βελτίωναν την εικόνα που αποκόμιζε κανείς από το έργο.

Σύνοψη - Επίλογος
Η παράσταση του Καρυοθραύστη δεν ικανοποίησε τον φίλο του μπαλέτου. Οι όποιες καλές στιγμές δεν κατάφεραν να ανατρέψουν το βάρος των εντυπώσεων, κυρίως από το σκληρό σενάριο και την εικόνα γήρατος που παρουσίασε το μπαλέτο.

Δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται ο τίτλος Καρυοθραύστης προς άγραν θεατών, ενώ πρόκειται για μια άλλη ιστορία, που περιέχει πολλά στοιχεία του Καρυοθραύστη και κυρίως εκμεταλλεύεται την μαγευτική μουσική του. Ποιος τολμά να μεταλλάξει αντίστοιχα την ιστορία κλασικών έργων, όπως π.χ. η Λυσιστράτη του Αριστοφάνους, χωρίς να θεωρηθεί βέβηλος; Γιατί συμβαίνουν τέτοιες βεβηλώσεις σε έργα του κλασικού μπαλέτου και μάλιστα από τη ΕΛΣ, η οποία οφείλει να είναι θεματοφύλακας των κλασικών έργων;

Κατόπιν αυτών η ηγεσία της ΕΛΣ οφείλει να προβεί στις απαραίτητες κινήσεις για να ξεφύγει το μπαλέτο από την αυτή την κατηφορική πορεία και να το οδηγήσει στον ανηφορικό και δύσκολο δρόμο της επιτυχίας. Διαφορετικά είναι αναπόφευκτο να δούμε και χειρότερα, γεγονός που απευχόμαστε.

Χρήστος Πουγκιάλης