Οι εποχές που ένας άνθρωπος με αναπηρία ήταν δύσκολο να ανήκει σε ομάδα χορού έχουν περάσει. Οι πόρτες δεν κλείνουν. Αντιθέτως, είναι ορθάνοιχτες. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα δημιουργούνται όλο και περισσότερες ομάδες με μέλη άτομα με αναπηρία. Ο χορός, πέρα από μέσο αυτοέκφρασης και επικοινωνίας, αποτελεί και θεραπεία. Εκεί έρχεται να δράσει πιο ειδικά η επιστήμη της χοροθεραπείας. Τα οφέλη είναι πολλά και διαφορετικά. Είτε σε σωματικό επίπεδο είτε σε ψυχικό. Δύο χορευτές και μία ειδική επιστήμονας μιλούν στο Documento για το Dance Disability καθώς και για την επιστήμη της χοροθεραπείας.
Το 2004 ο χορευτής και χορογράφος Γιώργος Χρηστάκης δημιουργεί τη Δαγίπολη, μια μεικτή ομάδα σύγχρονου χορού (ατόμων με και χωρίς αναπηρία). Τα άτομα με κινητική αναπηρία αποτελούν τον πυρήνα της. Από τότε έως και σήμερα η ομάδα κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα: χορεύει. Εκφράζεται. Αγκαλιάζει όποιον θέλει να γνωρίσει καλύτερα την τέχνη του χορού και να επικοινωνήσει μέσα από αυτή.
«Ο χορός γενικά για τον άνθρωπο είναι μια διαδικασία που πηγάζει από τις απαρχές της ανθρωπότητας. Ο ρυθμός είναι έμφυτος στον άνθρωπο» σημειώνει ο κ. Χρηστάκης όντας και ο ίδιος άτομο με αναπηρία. Επισημαίνει δε ότι ο χορός απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους. «Μιλάμε για μια ανθρώπινη δραστηριότητα, τον χορό δηλαδή, που συμπεριλαμβάνει όλα τα στοιχεία της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Ανθρωποι που ίσως θεωρούνται αποκλεισμένοι λόγω κάποιας αναπηρίας δεν είναι. Υπάρχει τρόπος να λάβουν μέρος στην τέχνη αυτή».
Την ίδια γνώμη έχει και η καθηγήτρια χορού και χοροθεραπεύτρια Μαρία Καραπαναγιώτη. Η ομάδα Δρυάδες εν Πλω δημιουργήθηκε το 2006 και ενσωμάτωσε άτομα με αναπηρία. Το ίδιο άλλωστε έκανε και στη σχολή της στην Καρδίτσα. «Ο χορός είναι ζωή. Εκφραζόμαστε μέσα από την τέχνη. Ζούμε τη στιγμή που χορεύουμε. Επικοινωνούμε την τέχνη μας, αλληλεπιδρούμε με τους συγχορευτές μας και δείχνουμε αυτό που θέλουμε να πούμε, να εκφράσουμε. Αυτό που εισπράττουμε από το κοινό μάς ενεργοποιεί ακόμη περισσότερο» τονίζει και συνεχίζει: «Ενσωματώσαμε σε παραγωγές της ομάδας μας, σε παραστάσεις, άτομα με κινητικές και νοητικές αναπηρίες. Τα ενεργοποιήσαμε μέσα από τον χορό».
Πώς ξεκίνησε όμως η ενασχόλησή της με ΑμεΑ; «Η πρώτη μου εμπειρία ήταν το 1987 σ’ ένα ιδιωτικό σχολείο. Προετοίμαζα τα παιδιά για μια παράσταση χορού που θα γινόταν στο τέλος του χρόνου. Ενα παιδί όμως δεν συμμετείχε στα μαθήματα. Ρώτησα γιατί και μου απάντησαν ότι έτσι γίνεται και σε άλλα μαθήματα καθώς το κοριτσάκι είχε πρόβλημα νοητικής στέρησης. Πήρα τη μικρή στο μάθημά μου. Στην παράσταση χορέψαμε μαζί. Οταν τελειώσαμε η μητέρα της με δάκρυα στα μάτια με ευχαρίστησε που είδε το παιδί της για πρώτη φορά να συμμετέχει σε ομάδα και να χορεύει: “Θα σας είμαι ευγνώμων για μια ζωή”. Αυτή η χαρά στα μάτια της μητέρας αλλά πάνω απ’ όλα η χαρά στα μάτια του παιδιού με ώθησαν να ασχοληθώ».
Τα οφέλη του χορού και η ενσωμάτωση
Οπως εξηγούν στο Documento και οι δύο χορογράφοι, η τέχνη του χορού έχει πάρα πολλά οφέλη. «Ο χορός χρησιμοποιείται ως μέσο βελτίωσης του εαυτού ενός ατόμου. Για να βρει καινούργια μονοπάτια επικοινωνίας με το σώμα του, με τα άλλα μέλη της ομάδας και με το κοινό που θα το δει. Εκφράζει συναισθήματα, σκέψεις και προβληματισμούς μόνο μέσα από το σώμα του» υπογραμμίζει ο κ. Χρηστάκης, ενώ προσθέτει σχετικά με τα άτομα με αναπηρία:
«Δίνεται η ευκαιρία σε κάποιους ανθρώπους που δεν είχαν άλλον τρόπο να επικοινωνήσουν να το κάνουν μέσα από τον χορό».
«Γεννιόμαστε με τον ρυθμό. Η μνήμη της κίνησης υπάρχει μέσα μας. Είναι η βάση για παιδιά και άτομα με αναπηρία. Θεωρούμε ότι ενεργοποιούμε τον ρυθμό σε κάθε άνθρωπο. Υπάρχει σωματική βελτίωση όσον αφορά το εύρος της κίνησής μας και με τη βοήθεια επιστημονικού προσωπικού (εργοθεραπευτή κ.ά.) λειτουργούμε και σε περιπτώσεις αποκατάστασης» αναφέρει η κ. Καραπαναγιώτη. «Ο χορός δίνει το ερέθισμα. Βοηθάει στην καταπολέμηση των φόβων, των ανασφαλειών. Δραστηριοποιείται το άτομο αποκτώντας κίνητρα και δημιουργούμε στο τέλος τον χορευτή μας».
Κατά πόσο όμως η ενσωμάτωση ατόμων και ειδικότερα παιδιών ΑμεΑ σε μια ομάδα χορού είναι εύκολη υπόθεση; Ο χορογράφος και επικεφαλής της καλλιτεχνικής ομάδας Δαγίπολη αναφέρεται σε συγκεκριμένα στάδια της ενσωμάτωσης. Αρχικά, όπως μας εξηγεί, το άτομο με αναπηρία πρέπει να εξοικειωθεί με το σώμα του. «Να αναγνωρίσει τα δικά του λειτουργικά γνωρίσματα και να τα αποδεχτεί. Μετά, αφού παρακολουθήσει εργαστηριακούς κύκλους μαθημάτων και σεμιναρίων, να αναπτύξει εμπιστοσύνη με τους συγχορευτές του. Να μη φοβάται να αφεθεί. Από τη στιγμή που έρχεται η εμπιστοσύνη αρχίζουμε να μιλάμε για τον μεγάλο φόβο της έκθεσης μπροστά στο μεγάλο κοινό. Εκεί εμφανιζόμαστε απογυμνωμένοι. Χωρίς διάθεση να αποκρύψουμε ή να αλλοιώσουμε κάποιο λειτουργικό γνώρισμά μας. Τέλος, έρχεται ο κόσμος. Το κοινό μας. Βγαίνει ο χορευτής μας, το άτομο με αναπηρία δηλαδή, και εκφράζεται μέσα από την τέχνη».
«Ο χορός είναι τέχνη, είναι κάτι το θεραπευτικό. Ορθότερα, ας το ορίσουμε ως κάτι βοηθητικό. Η τέχνη λοιπόν σε πρώτη φάση έχει διαφορά με τον αθλητισμό. Μέσα από την τέχνη δεν εξελίσσεις απλώς την κίνηση αλλά μπορεί να εκφράσεις συναισθήματα και ψυχικά περιεχόμενα. Αυτό είναι το σημαντικό» δηλώνει στο Documento η Ζωή Χατζιδάκη, πρόεδρος της Ενωσης Χοροθεραπευτών Ελλάδος.
Η εκπαιδευτικός και χορογράφος κ. Καραπαναγιώτη σημειώνει ότι ένα άτομο, ένα παιδί με αναπηρία, μπορεί να λειτουργήσει από την αρχή σε μια ομάδα. «Ενα άτομο με κάποια κινητική αναπηρία μπορεί με άνεση να μπει σε ένα γκρουπ. Ξέρεις πώς θα δουλέψεις μαζί του και πού μπορεί να κινηθεί το ίδιο και του το βγάζεις. Το βοηθάς να αποκτήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος η κίνησή του. Χρησιμοποιείς το όποιο σώμα ανάλογα με τις δυνατότητές του».
Τι γίνεται βέβαια στις πολύ μικρές ηλικίες; Πώς δέχονται και πώς αντιμετωπίζουν τα παιδιά το ένα το άλλο; «Αυτό είναι το σημαντικό κομμάτι. Η πείρα μου μέχρι στιγμής μου έχει αποδείξει ότι εάν ο δάσκαλος περνάει κάτι σαν φυσιολογικό, το ίδιο φυσιολογικά θα το δεχτούν και οι μαθητές. Δεν είδα ποτέ από τα παιδιά κάποια περιέργεια, να αναρωτηθούν για κάτι. Το πρόβλημα είναι πολλές φορές η αποδοχή της διαφορετικότητας από τους γονείς των παιδιών που δεν έχουν κάποια αναπηρία. Εκεί έρχεται η παιδεία. Δίνουμε λοιπόν χρόνο στο ίδιο το παιδί, βλέπουμε πώς πάει και ύστερα είτε δημιουργούμε μια ομάδα είτε το ενσωματώνουμε σε μια υπάρχουσα».
H διαφορά μεταξύ χορού και χοροθεραπείας
«Μέσα από τον χορό μπορείς να πετύχεις ακόμη και θεραπευτικές καταστάσεις» αναφέρει η κ. Καραπαναγιώτη. Το ίδιο επιβεβαιώνει στο Documento και ο κ. Χρηστάκης, χαρακτηρίζοντας τον χορό μεγάλη θεραπεία. Η Ζ. Χατζιδάκη, χοροθεραπεύτρια και ψυχοθεραπεύτρια, εξηγεί τη διαφορά μεταξύ χορού και χοροθεραπείας. «Πολλά άτομα με αναπηρία εντάσσονται σε ομάδες χορού και εξελίσσονται. Στον χορό κάποιος κάνει μια διαδρομή μέσα από αυτό. Η χοροθεραπεία βοηθάει το άτομο να θέσει στόχους και να τους δουλέψει. Τους ορίζει το ίδιο το άτομο. Στην περίπτωση του χορού υπάρχει ένα concept που είναι η παράσταση και πώς τελικά ένα άτομο με αναπηρία μπορεί να χωρέσει σε αυτό. Στη χοροθεραπεία το πλαίσιο το ορίζει το ίδιο το άτομο».
Προσθέτει επίσης πως δεν έχουμε να κάνουμε με ένα απλό μάθημα χορού αλλά με μια συνεδρία ψυχοθεραπευτική.
«Σύμφωνα με τον ισχύοντα ορισμό (ADTA), χοροθεραπεία είναι η ψυχοθεραπευτική χρήση της κίνησης και του χορού μέσα από την οποία το άτομο συμμετέχει δημιουργικά σε μια διαδικασία που προωθεί τη γνωστική, συναισθηματική, σωματική και κοινωνική του ολοκλήρωση» τονίζει. Οπως μας εξηγεί, «στη χοροθεραπεία το ταξίδι κατανόησης και επεξεργασίας του ψυχισμού και των ασυνείδητων περιεχομένων γίνεται με τη συνοδεία και την πλαισίωση ενός χοροθεραπευτή που εξασφαλίζει το ασφαλές περιβάλλον το οποίο χρειάζεται ο καθένας για να εμπιστευτεί έναν άλλον και να εμβαθύνει στη θεραπευτική διαδικασία».
«Μας ενδιαφέρει η ψυχική κινητοποίηση η οποία ελευθερώνει σωματικά τον άνθρωπο αφού τον έχει ελευθερώσει ήδη ψυχικά. Ο χορός είναι το μέσο της θεραπείας. Στο σώμα μας άλλωστε γράφεται όλη η ιστορία της ζωής μας». Και οι τρεις καλλιτέχνες συμφωνούν ότι αυτό είναι και το βασικότερο μήνυμα που πρέπει να περάσει. Ολοι έχουν δικαίωμα στον χορό και φυσικά όλοι μπορούν να χορέψουν.