28 Ιανουαρίου - Ημέρα Μνήμης Ολοκαυτώματος
Εβδομήντα έξι χρόνια από την απελευθέρωση του ναζιστικού στρατοπέδου εξόντωσης Άουσβιτς‐ Μπίρκεναου, το Ολοκαύτωμα εξακολουθεί να στοιχειώνει την ευρωπαϊκή ιστορία και συνείδηση. Τόσο στη διάρκεια του Πολέμου όσο και μεταπολεμικά, η τέχνη αποτέλεσε πολύτιμο εργαλείο στη διαχείριση της τραυματικής ατομικής και συλλογικής μνήμης. Η τέχνη του Χορού δεν θα μπορούσε να είναι απούσα. Ίσως κάποιοι αναρωτιούνται με έκπληξη ή και δυσφορία πώς είναι δυνατόν να αναφερθούμε στο Ολοκαύτωμα μέσα από το Χορό.
Ωστόσο, η συμβολική γλώσσα του σώματος που χρησιμοποιεί ο έντεχνος χορός αναδεικνύει το σώμα ως τον κατεξοχήν τόπο της καταγεγραμμένης εμπειρίας. Μιας εμπειρίας που περιλαμβάνει την εκτόπιση, τον εγκλεισμό, την ταπείνωση, την κακοποίηση και την εξόντωση του σώματος. Μιας εμπειρίας τόσο χαραγμένης στο σώμα όσο και το νούμερο στο χέρι των κρατουμένων στο Άουσβιτς. Και κυρίως ανείπωτης τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα. Δεκάδες χορογράφοι, ευρωπαίοι και μη, Εβραίοι και μη, από το τέλος του πολέμου μέχρι και σήμερα επιστρέφουν με τα έργα τους στο ιστορικό γεγονός που εξακολουθεί να προβληματίζει και να ταλανίζει τόσο τη γενιά που το βίωσε όσο και τους απογόνους τους. Έτσι, πολλοί είναι οι χορογράφοι που είναι απόγονοι «δεύτερης γενιάς» όπως αποκαλούνται τα παιδιά των επιζησάντων του Ολοκαυτώματος.
Για παράδειγμα, ο Allen Kaeja, Καναδός σκηνοθέτης και χορογράφος γιος Πωλονοεβραίων που μαζί με τη γυναίκα του Κάρεν δημιούργησαν την ομάδα Kaeja d'Dance στο Τορόντο. Όπως λέει «Όλοι οι καλλιτέχνες που είμαστε παιδιά της δεύτερης γενιάς έχουμε την ίδια ανάγκη, να κατανοήσουμε τη δική μας ύπαρξη μέσω της επιβίωσης των γονέων μας. Και αυτό μας ωθεί να μεταφράζουμε την εμπειρία τους σε τέχνη». Μαζί με τον σκηνοθέτη Mark Adam έχει δημιουργήσει εφτά video dance βασισμένα στη ζωή του πατέρα του ο οποίος επέζησε του Άουσβιτς. «Η ευθύνη είναι τεράστια» λέει «αλλά το ίδιο και η πρόκληση για να αναπαραστήσεις την απώλεια, αβεβαιότητα, απελπισία, την ανάγκη αλλά και την αποφασιστικότητα, χωρίς να καταφύγεις σε μελοδραματισμούς ή σε εκφραστικά κλισέ».
Όλα τα έργα του για το Ολοκαύτωμα βρίσκονται και στο Οπτικό Αρχείο του Γιάντ Βασέμ, το Μουσείο Ολοκαυτώματος στην Ιερουσαλήμ. Ένα από αυτά είναι το Sarah όπου χορεύει η σύζυγος και η κόρη του χορογράφου.
Άνθρωποι με βαλίτσες στην αποβάθρα ενός σταθμού τραίνων και μια νέα γυναίκα σε μεγάλη εσωτερική ένταση. Σκηνές στο δάσος, η ίδια γυναίκα αλλά και ένα μικρό κοριτσάκι. Τρέξιμο, αγωνία, αναζήτηση, συνάντηση. Η πυκνή, μη γραμμική, ανοιχτή σε πολλαπλές ερμηνείες γλώσσα του μεταμοντέρνου Χορού αφήνει τη νοηματοδότηση στον θεατή. Αναμνήσεις μιας γυναίκας που έχασε το παιδί της; μιας γυναίκας που κατάφερε να σωθεί και η ίδια και το παιδί της; Μιας γυναίκας που ανακαλεί στη μνήμη εφιαλτικές στιγμές; Οι σκηνές στο δάσος παραπέμπουν στις μαζικές εκτελέσεις εβραίων μέσα στα δάση της ανατολικής Ευρώπης. Σε ιστορίες σαν αυτή του συγγραφέα Άαρον Άπελφελντ που σε ηλικία 9 ετών κατάφερε να δραπετεύσει από στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ουκρανία και περιπλανήθηκε για τρία χρόνια στα δάση, ένα παιδί μόνο του που έτρωγε ότι έβρισκε.
Η διάσημη Ισραηλινή χορογράφος Jasmin Vardimon άφησε να περάσουν 20 χρόνια από τότε που επισκέφτηκε το Άουσβιτς ψάχνοντας τα ίχνη της οικογένειας της, μέχρι τη δημιουργία του έργου 7734.
Ο τίτλος παραξενεύει, αλλά αν δούμε τον αριθμό 7734 σε ηλεκτρονική μορφή, ανάποδα, και από δεξιά προς αριστερά, διαβάζουμε την αγγλική λέξη Hell που σημαίνει Κόλαση και το έργο αναφέρεται στην μεγαλύτερη κόλαση, το Ολοκαύτωμα… και οι συμβολισμοί... Τα δεκάδες σώματα που στέκονται ή καταρρέουν στην κίνηση μιας μπότας, ο σωρός των στοιβαγμένων ρούχων, το ήρεμο οικογενειακό γεύμα που διαλύεται ξαφνικά από ένα θυελλώδη άνεμο…
Η ιστορία της 13χρονης Αnna Frank, της Γερμανίδας που κρυβόταν 2 χρόνια μαζί με την οικογένεια της στο διαμορφωμένο πατάρι ενός σπιτιού στην Ολλανδία μέχρι να συλληφθούν το 1944, έχει εμπνεύσει πάρα πολλούς καλλιτέχνες. Ανάμεσα τους τον Βραζιλιάνο κλασσικό χορευτή και χορογράφο Reginaldo Oliveira. Δημιουργεί το μπαλέτο το 2016 και το έργο αναφέρεται στο πριν και το μετά, την ανατροπή στη ζωή του μικρού κοριτσιού. Η παραγωγή έγινε την εποχή που εργαζόταν στο Κρατικό Θέατρο της Καρλσρούης και κέρδισε αμέσως το ενδιαφέρον του γερμανικού τύπου, κριτικών και κοινού. Με μια εκλεκτική μίξη του κλασικού και του σύγχρονου ιδιώματος και με διάθεση πιο αφηγηματική ο Oliveira αναδεικνύει μια κανονικότητα που μπορεί να ανατραπεί ανά πάσα στιγμή, το τέλος της αθωότητας και τον τρόμο.
Τέλος, να αναφέρουμε το πρόσφατο έργο της καταξιωμένης χορογράφου Μάχης Δημητριάδου‐Lindahl. Η απόφοιτη της Κρατικής Σχολής Χορού έχει παρουσιάσει πολλά έργα της εντός και εκτός Ελλάδος όπου ζούσε πολλά χρόνια. Με έδρα πλέον την Κύπρο υλοποίησε τον Νοέμβριο που πέρασε την παραγωγή "Είναι αλήθεια πως θα με περιμένεις πάντα;".
Αφορμή λέει η χορογράφος, στάθηκαν οι αφηγήσεις της μητέρας μου για το πως χάθηκε η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης το 1943, παίρνοντας μαζί της τις Eβραιοπούλες φίλες της. Η χορογραφία είναι βασισμένη στις επιστολές της Σαρίνας Σαλτιέλ προς τον γιό της Μωρίς, από το γκέτο της Θεσσαλονίκης. Από το βιβλίο του Λέοντος Σαλτιέλ "Μη με ξεχάσετε".
Και ενώ ο χρόνος περνά και οι αυτόπτες μάρτυρες εκλείπουν, επαγγελματίες χορογράφοι και φοιτητές Σχολών Χορού παγκοσμίως, επιστρέφουν στο Ολοκαύτωμα αναζητώντας μέσα από το συμβολισμό της χορευτικής πράξης μια συνάντηση με αυτό που παραμένει ακατανόητο. Οι χορογραφίες τους, κλασικές ή μεταμοντέρνες, σόλο ή ομαδικές, μικρής ή μεγάλης διάρκειας, αφηγηματικές ή μη, αναδεικνύουν το σώμα ως τον πρωταρχικό δέκτη της κοινωνικής εμπειρίας και αναλαμβάνουν την ευθύνη της ιστορικής μνήμης.
Της Νίνας Αλκαλάη*
*Η Νίνα Αλκαλάη σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στη Νομική Σχολή Αθήνας και Χορό στην Αθήνα και το Λονδίνο. Έχει συνεργαστεί για άρθρα σχετικά με το Χορό, με το περιοδικό Χορός, με το Φεστιβάλ Αθηνών, με το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας και με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Από το 2019 είναι μέλος της Γνωμοδοτικής Επιτροπής Χορού του ΥΠΠΟΑ. Την ευχαριστούμε για τη συμμετοχή της στο αφιέρωμα του Liberal.
→ Πηγή