Το σώμα αποτελεί για τον χορευτή το μέσο για να εκφραστεί. Η καθημερινή και εντατική χρήση αλλά και καταπόνησή του, θυμίζει σώμα (πρωτ)αθλητή.
Δυστυχώς, τόσο η έρευνα όσο και η εμπειρία δείχνουν ότι οι χορευτές παρουσιάζουν από τα υψηλότερα ποσοστά τραυματισμών ανάμεσα σε όσους ασχολούνται συστηματικά με την σωματική κίνηση.

Δεν υπάρχει συμφωνία στη βιβλιογραφία για το ποια περιοχή του σώματος των χορευτών τραυματίζεται πιο συχνά. Ο τρόπος συλλογής των δεδομένων, οι διαφορετικοί μέθοδοι προπόνησης-εκπαίδευσης και οι διαφορετικές χορευτικές παραδόσεις των σχολών χορού σε κάθε ήπειρο φαίνεται να επηρεάζουν τα αποτελέσματα των επιδημιολογικών ερευνών. Τα διαθέσιμα στοιχεία, ωστόσο, δείχνουν ότι υπάρχει συσχέτιση της χορευτικής φόρμας που κυρίως χρησιμοποιούν οι χορευτές με το ποια περιοχή του σώματος τραυματίζεται. Οι χορευτές του σύγχρονου τραυματίζονται πιο συχνά στα μαλακά μόρια των κατώτερων μοιρών της σπονδυλικής στήλης, ενώ εκείνοι του κλασσικού υποφέρουν πιο συχνά από τραυματισμούς στην ποδοκνημική και στα γόνατα. Πολύ λίγα είναι γνωστά για τους τραυματισμούς στα άλλα είδη χορού.

Αθροιστικά, οι τραυματισμοί στα γόνατα, στη ποδοκνημική και στη μέση αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία (>90%) των τραυματισμών των χορευτών.

 

Έτσι, έχει υποστηριχτεί ότι :
το 80% των χορευτών θα υποστούν ένα τραυματισμό.
το 65% οφείλονται στην υπέρχρηση και 35% σε ατυχήματα.
το 90% συμβαίνουν όταν ο χορευτής είναι κουρασμένος!
το 98% των κακώσεων δεν αντιμετωπίζονται χειρουργικά.

Κατατάσσουμε τους τραυματισμούς των χορευτών σε δυο κατηγορίες. Στους άμεσους οξείς τραυματισμούς (π.χ. διαστρέμματα ποδοκνημικής) και στους τραυματισμούς λόγω υπέρχρησης (κινήσεις που επαναλαμβάνουν μικροτραύματα, χωρίς επαρκή ξεκούραση και αποκατάσταση).
Υπάρχουν εξωγενείς παράγοντες (κούραση, ακατάλληλη προθέρμανση, μυϊκή αδυναμία, υπέρχρηση, διατροφικές και ψυχολογικές διαταραχές, κ.α.), και ενδογενείς (π.χ. φύλο, ηλικία, υπερευκαμψία, κατασκευή αρθρώσεων) που συντελούν στους τραυματισμούς των χορευτών. Η διαφορά τους είναι ότι οι πρώτοι παράγοντες μπορούν να διαφοροποιηθούν (μπορώ να ξεκουραστώ-να προγραμματίσω την προπόνηση, να κάνω κατάλληλη προθέρμανση, να βελτιώσω τη δύναμη κ.ο.κ.) ενώ οι δεύτεροι είναι αναπόδραστοι (π.χ. δεν μπορώ να αλλάξω τον τρόπο που αρθρώνεται το μηριαίο οστό με τη λεκάνη, Toledo et al. 2004, ή ότι η όποια αλλαγή-προσαρμογή μπορεί να συμβεί μέχρι μια ορισμένη ηλικία, Alter 1998).

Τα τόσο υψηλά και συχνά ποσοστά τραυματισμών, η δυσφορία που νιώθουν συχνά οι χορευτές, οι παράπλευρες συνέπειες των τραυματισμών (κόστος οικονομικό, αποχή από τις πρόβες, αυξημένη ψυχική και σωματική πίεση για άμεση επάνοδο, η πιθανή οριστική παύση μιας καριέρας), δείχνουν ότι οι χορευτές βιώνουν το σώμα τους ως εμπόδιο και όχι ως σύμμαχο στην προσπάθεια τους για σωματική έκφραση.
Όλα αυτά τα δεδομένα, θέτουν, εύλογα, διάφορα ερωτήματα που μπορούν να συνοψιστούν στο εξής:
Αρκεί ο χορός από μόνος του (the dance only training system) να απαντήσει στις υψηλές σωματικές απαιτήσεις που ο ίδιος θέτει στους χορευτές;

Η Φυσική Κατάσταση των Χορευτών
Η φυσική κατάσταση μπορεί να οριστεί ως «η ικανότητα του ατόμου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας καθορισμένης σωματικής κίνησης», και συναποτελείται από πέντε στοιχεία που αλληλοεξαρτώνται (αναερόβια ικανότητα-ταχύτητα, αερόβια ικανότητα-αντοχή, μυϊκή δύναμη, ευκαμψία, σύσταση σώματος). Τα στοιχεία αυτά είναι πανανθρώπινα χαρακτηριστικά του σώματος και έχουν καθολική ισχύ.

 

Πληθώρα ερευνών έχει καταδείξει ότι οι χορευτές παρουσιάζουν μειωμένες επιδόσεις σε κάθε ένα από τα στοιχεία της φυσικής κατάστασης και ειδικά στη δύναμη που σχετίζεται άμεσα και με την ενεργητική ευκαμψία δηλ. «την βουλητική ικανότητα των μυών να μετακινούν τα άκρα σε όλο το εύρος κίνησης της άρθρωσης» (π.χ. developpe´ devant). Με άλλα λόγια αν το πόδι δεν υψώνεται ικανοποιητικά ή δε στρέφεται αρκετά, αυτό οφείλεται στην αδυναμία των μυών να εκτελέσουν την κίνηση- κάτι όχι πολύ γνωστό στον κόσμο του χορού. Έχει βρεθεί ότι ακόμη και επαγγελματίες χορευτές παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα φυσικής κατάστασης εν συγκρίσει με υγιείς συνομηλίκους τους. Η ποιοτική και ποσοτική αξιολόγηση των χορευτών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη βελτίωση των σωματικών τους δυνατοτήτων.

Τραυματισμοί και μυϊκή αδυναμία- ανισορροπία
Υπάρχει άμεση συσχέτιση της μυϊκής αδυναμίας με τους τραυματισμούς των χορευτών. Σε μία μελέτη βρέθηκε ότι όσο μικρότερη ήταν η δύναμη των μυών του μηρού τόσο μεγαλύτερη ήταν η πιθανότητα να προκληθούν τραυματισμοί στα κάτω άκρα.
Η ελλιπής μυϊκή δύναμη και η ανεπαρκής διατροφή συσχετίζονται και με την οστεοπόρωση που λόγω της αμηνόρροιας παρουσιάζεται σε υψηλά ποσοστά στις χορεύτριες.
Εξίσου σημαντικά είναι η έλλειψη αρχών περιοδικότητας στην προπόνηση των χορευτών και ο μη ικανοποιητικός χρόνος ξεκούρασης που συντελούν στην δημιουργία φαινομένων υπερκόπωσης στους χορευτές και ιδίως όσο πλησιάζει ο καιρός των παραστάσεων. Έτσι, οι χορευτές παρουσιάζονται εξουθενωμένοι και μάλιστα σε περιόδους όπου θα ήθελαν να αποδίδουν το μέγιστο των ικανοτήτων τους. Διόλου τυχαία, το 90% των τραυματισμών συμβαίνουν όταν οι χορευτές είναι κουρασμένοι.

 

Ένα ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας αλλά και τόσο παραμελημένο, είναι η ύπαρξη μυϊκών ανισορροπιών, δηλ. η διαταραχή της σχέσης μεταξύ αγωνιστών και ανταγωνιστών μυών στις αρθρώσεις και στο σώμα συνολικά. Πρόκειται για το βασικότερο μηχανισμό πρόκλησης μυοσκελετικών κακώσεων και ειδικά των κακώσεων της σπονδυλικής στήλης και των πόνων στη μέση (www.synaskisi.gr/μυικέςανισορροπίες).
Η ύπαρξη μυϊκών ανισορροπιών έχει επιπτώσεις και στην σταθερότητα του πυρήνα (core stability) με αποτέλεσμα την ανεπαρκή ευθυγράμμιση των κινήσεων των χορευτών.

Οι ερευνητές συστήνουν οι χορευτές να ακολουθούν συμπληρωματικά προγράμματα ενδυνάμωσης ως μέσο πρόληψης για την αποφυγή τραυματισμών. Προϋπόθεση, αυτά τα προγράμματα να είναι κατάλληλα σχεδιασμένα για χορευτές (dance specific) και άρτια επιστημονικά.
Για πολλά χρόνια (για αιώνες) ο κόσμος του χορού λειτούργησε αυτοαναφορικά ως προς τον τρόπο εκπαίδευσης και γύμνασης των χορευτών. Τα τελευταία χρόνια αυτό φαίνεται να αλλάζει και να επιχειρείται μια διεπιστημονική προσέγγιση των αναγκών των χορευτών (Dance Science). Αυτό που δεν αλλάζει, είναι οι ικανότητα των μυών να μετατρέπουν τη χημική ενέργεια από την τροφή σε μηχανική ενέργεια με νόμους θεμελιώδεις που είναι ίδιοι για όλους.
Η Επιστήμη αποσκοπεί στο να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα. Μένει στη Τέχνη να μπορέσει κατάλληλα να την εκμεταλλευτεί. Το οφείλει στην Ομορφιά που αποσκοπεί.

 

O Παναγιώτης Πετρογιάννης είναι Καθηγητής Φυσικής Αγωγής, MSc in Health, Exercise and Sports Science, και μέλος του International Dance Health Practitioner Directory του Rudolf Nureyev Foundation. Είναι εισηγητής σεμιναρίων με θέμα «Ο Χορευτής ως Αθλητής». Επιμελείται το χώρο άσκησης Synaskisi, όπου οργανώνονται ειδικά τμήματα προετοιμασίας και γύμνασης χορευτών.

 

Fit to Dance? The report of the national inquiry into dancers' health and injury. Peter Brinson, Fiona Dick. Calouste Gulbenkian Foundation, London 1996.

Muscular Strength: Applications for Dancers (review)
Koutedakis, et al (2009). Med Probl Perform Art; 24:157–165.

Lower Extremity Injuries in Dancers: A Clinical Management Guideline.
Burato, et al (2012, July, 7549). Dept of Physical Therapy, Texas State University.

Incidence and etiology of the most common injuries in professional dancers. A systematic review. Carla Prats & Joaquim Sabaté. (2008). Hogeschool van Amsterdam, Amsterdam Institute of Allied Health Education, European School of Physiotherapy.

Sports and performing art medicine. Issues relating to dancers. Toledo S, et al (2004). Arch. Phys. Rehabilitation; 85 (3 suppl 1): S75-8.